Pisarstwo w XXI wieku

Start

Zofia Dzieniszewska - zapiski

Na wst�pie serdecznie witam wszystkich po mojej d�ugiej nieobecno�ci na tym forum

Mam nadziej�, �e zreaktywuj� si� na d�u�ej. A teraz do rzeczy:

Od pewnego czasu nachodzi�y mnie refleksje, zwi�zane ze wsp�czesnym kszta�tem pisarstwa, przy szczeg�lnym uwzgl�dnieniu sposob�w przekazywania wszelakich tre�ci, oferowanych przez obecn� technologi�. W og�lnym zarysie chodzi o dost�pne mo�liwo�ci prezentowania swoich tekst�w odbiorcy, a tak�e sposobach docierania do tego� odbiorcy.

Nie da si� ukry� i my�l�, �e wielu z Was ze mn� si� zgodzi, �e bycie pisarzem nie ma ju� tej rangi, kt�r� mia�o chocia�by w wieku XIX. Przede wszystkim, je�li dany tekst zosta� wtedy wydrukowany i powielony w okre�lonej ilo�ci egzemplarzy, to pope�niaj�ca go persona niew�tpliwie co� ju� znaczy�a. Mi�dzy innymi dlatego, �e w owych czasach s�owo pisane by�o podstawowym sposobem komunikacji. Partycypuj�c w og�lnospo�ecznym systemie tworzenia oraz publikowania drukowanych tre�ci, pisarz stawa� si� nie byle kim. �miem te� twierdzi�, �e w wieku XIX a nawet XX by�o zdecydowanie trudniej wyda� swoj� ksi��k�. Ba! Nawet opublikowa� artyku�, kt�ry trafi do szerokiego grona czytelnik�w. Z drugiej strony technologia mocno ogranicza�a dost�p to materia��w, pozwalaj�cych tworzy� tre�ci realistyczne i wiarygodne - to konkretnie w przypadku wszelakiej ma�ci fantast�w. Taki, dajmy na to Juliusz Verne, istny da Vinci literatury, pisz�c swoje ksi��ki potrafi� r�wnocze�nie dawa� lekcj� fizyki, chemii i geografii. Wyobra�am sobie, �e ka�de napisane przeze� dzie�o poprzedza� musia�y �mudne i czasoch�onne badania, wertowanie naukowych publikacji oraz wnikliwe szperanie w bibliotekach.

A dzisiaj? Dzisiaj mamy Internet. Wikipedia, Google... Chcesz napisa� ksi��k� o wojnie atomowej albo kolonizacji Marsa i potrzebujesz nieco fakt�w? Wystarczy wstuka� odpowiednie has�o, po czym nie ruszaj�c si� z fotela zebra� materia�y w jeden wiecz�r. To jednak nie wszystko. W gruncie rzeczy je�li chcesz przedstawi� ludziom swoje dzie�o, nie musisz w og�le mie� nic wsp�lnego z drukarniami czy wydawcami! Po prostu mo�esz za�o�y� bloga czy w�asn� stron� internetow�, na kt�rej sukcesywnie zaczniesz zamieszcza� swoje rozdzia�y. Albo zrzucisz wszystko do pliku pdf i umie�cisz na owej stronie link, aby ka�dy m�g� pobra� Twoj� najnowsz� ksi��k�. Nie wa�ne, czy b�dzie to dzie�o wybitne czy totalny gniot - ka�dy teraz mo�e pokaza� �wiatu efekty swojej pisarskiej pasji.

Minusem Internetu jest to, �e mo�e w nim publikowa� dos�ownie ka�dy. Sie� przepe�niona jest tre�ciami literackimi na �enuj�co niskim poziomie, a przez zalew ch�amu trudno si� przebi�. Ale czy wchodz�c do np. Empiku nie jest tak samo? Tysi�ce ksi��ek na p�kach, z czego po�owa to "bestsellery" uzyskuj�ce liczne nagrody i rekomendacja (�e nadawane przez podmioty ma�o istotne to bez znaczenia). Osobist� przykr� obserwacj� jest te� to, �e nawet je�li chodzi o literatur� papierow�, pierwsze skrzypce w promowaniu konkretnych pozycji czy pisarzy odgrywa nie ich warto��, ale marketing.

I tutaj powstaje pytanie - Je�li chcesz tylko pisa�, dzieli� si� z innymi swoimi pomys�ami, wizjami i przemy�leniami, czy faktycznie musisz zabiega� o wydanie w formie papierowej ksi��ki? Zaraz te� rodzi si� kolejne pytanie - dlaczego piszesz? Je�li piszesz z czystej pasji i chcesz jedynie udost�pni� �wiatu jej owoce, Internet daje Ci wszystko czego potrzebujesz. Je�li piszesz dla s�awy i uznania oraz powodzenia w�r�d p�ci przeciwnej, Internet tak czy inaczej b�dzie bardziej "no�nym" �rodkiem pokazania si�. Chocia� tutaj musz� przyzna�, �e jednak wydanie czego� na papierze, najlepiej przez licz�ce si� wydawnictwo, jest wci�� bardziej nobilituj�ce. Je�eli za� piszesz dla zysku to pomy�l nad indywidualn� sprzeda�� e-book�w (kt�re zyskuj� coraz wi�ksz� popularno��) albo zrezygnuj i przesta� si� �udzi�, bo w Polsce na palcach jednaj r�ki mo�na policzy� pisarzy, kt�rzy zarabiaj� naprawd� godziwe pieni�dze.

No wi�c, czy jest sens zabiega� o to, by znale�� wydawc� i opublikowa� co� na papierze? Co o tym s�dzicie? I przede wszystkim - dlaczego piszecie?

Na wst�pie serdecznie witam wszystkich po mojej d�ugiej nieobecno�ci na tym forum Smile Mam nadziej�, �e zreaktywuj� si� na d�u�ej.

Nie da si� ukry� i my�l�, �e wielu z Was ze mn� si� zgodzi, �e bycie pisarzem nie ma ju� tej rangi, kt�r� mia�o chocia�by w wieku XIX. Przede wszystkim, je�li dany tekst zosta� wtedy wydrukowany i powielony w okre�lonej ilo�ci egzemplarzy, to pope�niaj�ca go persona niew�tpliwie co� ju� znaczy�a. Mi�dzy innymi dlatego, �e w owych czasach s�owo pisane by�o podstawowym sposobem komunikacji. Partycypuj�c w og�lnospo�ecznym systemie tworzenia oraz publikowania drukowanych tre�ci, pisarz stawa� si� nie byle kim. �miem te� twierdzi�, �e w wieku XIX a nawet XX by�o zdecydowanie trudniej wyda� swoj� ksi��k�. Ba! Nawet opublikowa� artyku�, kt�ry trafi do szerokiego grona czytelnik�w.
Z drugiej strony technologia mocno ogranicza�a dost�p to materia��w, pozwalaj�cych tworzy� tre�ci realistyczne i wiarygodne - to konkretnie w przypadku wszelakiej ma�ci fantast�w. Taki, dajmy na to Juliusz Verne, istny da Vinci literatury, pisz�c swoje ksi��ki potrafi� r�wnocze�nie dawa� lekcj� fizyki, chemii i geografii. Wyobra�am sobie, �e ka�de napisane przeze� dzie�o poprzedza� musia�y �mudne i czasoch�onne badania, wertowanie naukowych publikacji oraz wnikliwe szperanie w bibliotekach.

A dzisiaj? Dzisiaj mamy Internet. Wikipedia, Google... Chcesz napisa� ksi��k� o wojnie atomowej albo kolonizacji Marsa i potrzebujesz nieco fakt�w? Wystarczy wstuka� odpowiednie has�o, po czym nie ruszaj�c si� z fotela zebra� materia�y w jeden wiecz�r.
W gruncie rzeczy je�li chcesz przedstawi� ludziom swoje dzie�o, nie musisz w og�le mie� nic wsp�lnego z drukarniami czy wydawcami! Po prostu mo�esz za�o�y� bloga czy w�asn� stron� internetow�, na kt�rej sukcesywnie zaczniesz zamieszcza� swoje rozdzia�y. Albo zrzucisz wszystko do pliku pdf i umie�cisz na owej stronie link, aby ka�dy m�g� pobra� Twoj� najnowsz� ksi��k�. Nie wa�ne, czy b�dzie to dzie�o wybitne czy totalny gniot - ka�dy teraz mo�e pokaza� �wiatu efekty swojej pisarskiej pasji.
Minusem Internetu jest to, �e mo�e w nim publikowa� dos�ownie ka�dy. Sie� przepe�niona jest tre�ciami literackimi na �enuj�co niskim poziomie, a przez zalew ch�amu trudno si� przebi�. Ale czy wchodz�c do np. Empiku nie jest tak samo?
Tysi�ce ksi��ek na p�kach, z czego po�owa to "bestsellery" uzyskuj�ce liczne nagrody i rekomendacja (�e nadawane przez podmioty ma�o istotne to bez znaczenia).
Osobist� przykr� obserwacj� jest te� to, �e nawet je�li chodzi o literatur� papierow�, pierwsze skrzypce w promowaniu konkretnych pozycji czy pisarzy odgrywa nie ich warto��, ale marketing.
I tutaj powstaje pytanie - Je�li chcesz tylko pisa�, dzieli� si� z innymi swoimi pomys�ami, wizjami i przemy�leniami, czy faktycznie musisz zabiega� o wydanie w formie papierowej ksi��ki?
Je�li piszesz z czystej pasji i chcesz jedynie udost�pni� �wiatu jej owoce, Internet daje Ci wszystko czego potrzebujesz. Je�li piszesz dla s�awy i uznania oraz powodzenia w�r�d p�ci przeciwnej, Internet tak czy inaczej b�dzie bardziej "no�nym" �rodkiem pokazania si�.

Chocia� tutaj musz� przyzna�, �e jednak wydanie czego� na papierze, najlepiej przez licz�ce si� wydawnictwo, jest wci�� bardziej nobilituj�ce.
Je�eli za� piszesz dla zysku to pomy�l nad indywidualn� sprzeda�� e-book�w (kt�re zyskuj� coraz wi�ksz� popularno��)
No wi�c, czy jest sens zabiega� o to, by znale�� wydawc� i opublikowa� co� na papierze? Co o tym s�dzicie?
I przede wszystkim - dlaczego piszecie?

Dla przyjemno�ci i pieni�dzy - w takiej kolejno�ci.

Bo ja wiem? Mo�e masz racj�, ale pami�taj, �e my patrzymy na XIX wiek (i cz�ciowo te� ju� na XX) przez pryzmat tego, co przetrwa�o, wi�c jak kto� m�wi "proza dziewi�tnastowieczna", to odruchowo my�limy: Sienkiewicz, Prus itd. A tam przecie� by�a ca�a masa "literatury dla kucharek", o kt�rej dzi� ju� nikt nie pami�ta. Czy jej tw�rcy te� byli tak powa�ani i by�o im trudno debiutowa�? Nie wiem, tak tylko rzucam my�l, �e z naszej perspektywy mo�emy nie mie� pe�nego obrazu.
Je�li chcesz napisa� prost� przygod�wk� dziej�c� si� na Marsie - ok, mo�e i jeden wiecz�r wystarczy. Je�li natomiast to mia�aby by� SF "na powa�nie", to obawiam si�, �e ju� nie. Nauka jest dzi� znacznie bardziej skomplikowana ni� w czasach Verne'a i laik w jeden wiecz�r na podstawie netu jej nie ogarnie. Przeczytaj sobie "Marsjanina", id� o zak�ad, �e autor sp�dzi� o wiele wiele wi�cej czasu, przygotowuj�c si� do pisania tej ksi��ki ni� jeden wiecz�r.
Erm, tak ale nie. Znaczy, problem w tym, �e ch�am ch�amowi nier�wny. Ten "ksi�garniany" mimo ca�ej swojej ch�amowato�ci ma przynajmniej dwie zalety: a) jest napisany w miar� poprawn� polszczyzn�, b) ma mniej wi�cej trzymaj�c� si� kupy fabu��, bez kwiatk�w typu "autor zapomnia�, co napisa� zdanie wcze�niej"
A to jest poziom nieosi�galny dla wielu internetowych produkcji. Obawiam si�, �e przeci�tny ch�am "wydany" i tak b�dzie lepszy ni� przeci�tny nie-ch�am "internetowy".
Informacje o nagrodach, zachwalanie, pisanie, �e ksi��ka to "bestseller" itp. - to wszystko jest niezale�ne od jako�ci ksi��ki i wcale nie �wiadczy, �e tak "oznakowana" pozycja koniecznie jest ch�amem.
Ile znasz os�b, kt�re wypromowa�y si� tylko przez internet? (bez wcze�niejszego wydania papierowego) Serio pytam. Bo ja nie znam nikogo.

Przypominam sobie kilku bloger�w, kt�rzy zaczynali od pisania w Internecie, a potem dopiero wydali co� na papierze. Nie pami�tam konkretnych nazwisk, ale kojarz� takie przypadki. chocia�by Matka Kurka (Wielgucki) - wyda� "Berka". W ka�dym razie nie da si� ukry�, �e blogerzy s� coraz bardziej popularni. Z tym �e to jest g�ownie bardziej publicystyka spo�eczna. Ale jednak s�owo pisane. My�l�, �e taki system dopiero si� rozkr�ca i w nadchodz�cych latach rozwinie jeszcze bardziej.

Poza tym mo�e to dzia�a� te� na odwr�t. Dajmy na to, pisarz opublikowa� drukiem 2-3 ksi��ki, a potem, gdy ma ju� w miar� ugruntowan� pozycj�, zamieszcza kolejne promuj�ce go teksty w Internecie. Chocia�by Martin tak robi (z tym, �e on nie musi si� ju� promowa�, ale wiesz o co mi chodzi).

Je�li chodzi o poprawno�� j�zykow� i stylistyczn�, a tak�e zwarto�� fabularn�, masz racj�. Je�li natomiast m�wimy o warto�ci ksi��ki jako takiej, to ju� niekoniecznie...
Zapewne zgodzisz si� ze mn�, �e w literaturze fantastycznej panuje potworna wt�rno��, eksploatowanie tych samych mia�kich pomys��w na milion sposob�w, papierowi bohaterowie, naiwne zwroty akcji itp.
Fakt, w przypadku domoros�ych autor�w, publikuj�cych swoje "dzie�a" w Internecie b�dzie tak samo,
Mianowicie pod tym wzgl�dem masowy rynek drukowanej ksi��ki nie wygl�da dobrze. Bo ksi��ek drukuje si� naprawd� wiele (w por�wnaniu z tym wspomnianym wiekiem XIX), a co za tym idzie warto�� publikacji spada.
Niekoniecznie te� znaczy, �e jest pozycj� naprawd� godn� uwagi. Zwykle b�dzie to co� przeci�tnego, co mimo to pr�buje si� za pomoc� marketingu wcisn�� czytelnikowi.
Przypominam sobie kilku bloger�w, kt�rzy zaczynali od pisania w Internecie, a potem dopiero wydali co� na papierze. Nie pami�tam konkretnych nazwisk, ale kojarz� takie przypadki. chocia�by Matka Kurka (Wielgucki) - wyda� "Berka". W ka�dym razie nie da si� ukry�, �e blogerzy s� coraz bardziej popularni. Z tym �e to jest g�ownie bardziej publicystyka spo�eczna. Ale jednak s�owo pisane. My�l�, �e taki system dopiero si� rozkr�ca i w nadchodz�cych latach rozwinie jeszcze bardziej.

Blogerzy to insza inszo��. Po pierwsze takich, kt�rzy maj� na tyle du�� fanbaz�, �e ewentualna ich ksi��ka zostanie kupiona w du�ej ilo�ci egzemplarzy, nie ma wielu, to pojedyncze sztuki raczej imho. Po drugie kombinuj�c tak, utrudniasz sobie spraw�, zamiast u�atwia�, bo opr�cz bycia dobrym pisarzem, musia�by� by� tak�e dobrym blogerem, a szansa, �e obie te cechy zaistniej� u jednej osoby jest marna. Zreszt�, nie bardzo sobie to wyobra�am - chc� wyda� ksi��k�, wi�c, powiedzmy, przez rok prowadz� bloga, �eby zdoby� popularno��, a potem wydaj�? Bez sensu, imho (u bloger�w, o jakich pisa�e�, blog by� na pierwszym miejscu, ksi��ka na drugim, wi�c to co� innego).

Martin to ju� w og�le inna bajka.

Owszem, internet niew�tpliwie pomaga w promocji autorom ju� znanym (u nas przyk�adem jest cho�by Kuba �wiek), ale �eby co� takiego rozkr�ci�, trzeba mie� startow� przynajmniej jedn� normalnie wydan� ksi��k�, a najlepiej wi�cej. Na zachodzie bywa, �e kto� wydaje ebooka i zdobywa szalon� popularno��, owszem, ale to inny rynek, inna skala. U nas nie s�ysza�am o cz�owieku, kt�ry wypromowa�by si� w internecie od zera jako pisarz (nie bloger, nie go��, kt�ry �wietnie ta�czy na rurze, a potem pisze ksi��k�, tylko po prostu pisarz).

Ale oczywi�cie zawsze istnieje szansa, �e b�dziesz tym pierwszym.

Czy to s� rozwa�ania z gatunku "kiedy� by�o lepiej"?

Bo przyznaj�, �e mam alergi� na takie stwierdzenia. Nasz �wiat si� nieustannie zmienia, warto�� rzeczy, ca�e grupy zawodowe nie tylko ulegaj� zmianom, ale i odchodz� w przesz�o��, ale to nie znaczy, �e ich przedstawiciele zas�uguj� na wi�kszy podziw czy szacunek tylko ze wzgl�du na to, �e ich fach si� zmienia/ginie. Dzi� jedna rzecz jest pewna jak dla mnie, bardziej mo�e ni� kiedy�, a mianowicie fakt, �e ka�dy ma swoj� racj� i opini� (oraz koniec kr�gos�upa...) i mniej ni� kiedy� jeste�my skazani na opiniotw�rcz� moc jednostek, ale i te� mo�emy czu� si� bardziej zagubieni. St�d si� mo�e bra� ewentualna dewaluacja presti�u pisarstwa jako zawodu - nie ma jednej silnej grupy, kt�ra by ten presti� podtrzymywa�a, a im bardziej samodzielnie my�limy, tym wiecej autorytet�w upada. Ale zauwa�, �e pisarz to nie jedyny zaw�d, kt�ry chwieje si� na piedestale - co powiesz o profesorach, naukowcach? Kiedy� by�y to autorytety, dzi� nie znam osoby, kt�ra nie podchodzi�aby do tytu�u naukowego co najmniej ze zdrowym dystansem.

Nie jestem w stanie dyskutowa� w temacie �atwo�ci debiutu w XIX w. bo brak mi wiedzy i danych, �atwiej chyba rozmawia� o zmianach w ostatnich dekadach (a przecie� s� do�� spore). W XIX w poziom wykszta�cenia by� inny ale i inna by�a dost�pno�� rozrywek. My�l�, �e na pewno by�o trudniej dotrze� do odbiorcy masowego wtedy ni� dzisiaj, ale niekoniecznie znaczy to, �e osoby, kt�rym si� to uda�o obiektywnie mia�yby faktycznie wi�cej znaczy� ni� dzisiejsi pisarze. Jak to por�wna�? Co jest miar� - talent, wysi�ek intelektualny? Jak to zmierzy�? Czy chodzi tylko o popularno��?
Czy fakt, �e kto� mia� udzia� w tworzeniu kultury, wykonywa� elitarny zaw�d �wiadczy o jego warto�ci, czy szcz�ciu?

Zgadzam si�, �e pisarze wcze�niej �atwiej zyskiwali s�aw�, rozpoznawalno��, jednym s�owem status celebryty. Dzi� jest po prostu wi�ksza konkurencja (ale te� wydaje mi si�, �e niewiele si� zmieni�o i popularno�� != szacunek). I je�li o mnie chodzi, mam w�tpliwo��, czy zyskanie takiego statusu dzisiaj ma jak�kolwiek dla mnie warto�� (chyba, �e m�wimy konkretnie tylko o pieni�dzach).

***

Powszechny dost�p do wiedzy to jest z�udzenie. Jasne, �e je�li tylko chcesz, mo�esz dokopa� si� do dowolnej informacji, ale to zazwyczaj wiedza mocno powierzchowna, a �eby dotrze� do wiedzy rzetelnej, �eby nie zrobi� z siebie idioty, wymaga wydaje mi si�, jeszcze wi�cej wysi�ku i energii ni� kiedy�. Cho�by dlatego, �e wcze�niej dost�p do wiedzy by� ograniczony - mog�e� pracowa� tylko z tym, co mia�e� i tak samo czytelnik. Dzi� musisz si� mocno narobi�, �eby nie uton�� w zalewie informacji i jeszcze co� sensownego z tego wy�owi�. A przez to, �e masz szeroki dost�p do wiedzy, jeste� niejako automatycznie zobligowany do jej pozyskania, je�li chcesz si� wypowiada� w temacie. Post�p nauki jest w tej chwili nieogarnialny i �atwo jest nawet komu� zorientowanemu w temacie przeoczy� co� istotnego, pope�ni� powa�nego babola. Natomiast laik ryzykuje du�o bardziej ni� kiedy�, gdy ludzie nie mogli w dwie sekundy wygooglowa�, czy nie pisze bzdur, tylko wierzy�o si� na s�owo. Szczeg�lnie wydrukowane. �atwo by�o "zna� si� na wszystkim", gdy poziom wiedzy da�by si� zamkn�� w programie szko�y �redniej, gorzej, kiedy nawet specjali�ci w danych dziedzinach nie s� w stanie powiedzie�, �e wiedz� wszystko w swojej specjalizacji, a ogarni�cie kilku dziedzin to kosmos. Podczas gdy w internecie roi si� od "specjalist�w", kt�rzy wypunktuj� Ci wszystkie potkni�cia, zanim zd��ysz doko�czy� zdanie. Cz�sto zreszt� p�niej okazuje si�, �e nie mieli racji, ale to nie ma najmniejszego znaczenia...

Nie jestem pewna czy kiedy� ten rynek wydawniczy by� tak zupe�nie r�ny od dzisiejszego? Wydaje mi si�, �e rz�dzi� si� zawsze prawami ekonomii. Tylko zjawisko si� widocznie pog��bia. Ksi��ka mam wra�enie, nie tylko konkuruje z innymi mediami (filmem, serialem, teatrem, internetem, grami komputerowymi i innymi), ale wsp�istnieje, wchodzi w interakcje - st�d te przesuni�cia w jako�ci i popularno�ci. Bo z jednej strony ksi��ka musi oferowa� co� innego (zazwyczaj jest to pog��bienie psychologii bohatera, albo wi�ksza ilo�� informacji, kt�ra np. na ekranie przygniot�aby fabu��), a z drugiej strony stara si� by� podobnie �atwa w odbiorze co inne media, r�wnie atrakcyjna. Przy czym ka�dy system si� pr�dzej czy p�niej stabilizuje mniej lub bardziej, je�li wi�kszo�� pod��a za mod� i dopasowuje si� do schematu, pojawiaj� si� dziury, nisze, kt�re te� pr�dzej czy p�niej trzeba b�dzie zape�ni�, wi�c to nie znaczy np. �e np. bardziej ambitna literatura nie ma prawa bytu. No i mo�e naiwnie, wierz� w si�� jednostki - od czasu do czasu pojawiaj� si� geniusze, kt�rzy tworz� nie tylko warto�ciowe rzeczy, ale jeszcze przebijaj� si� do opinii publicznej i zyskuj� popularno�� (mimo og�lnego podobno zidiocenia). Fakt, �e nie jestem jednym z nich na szcz�cie nie odbiera mi tego optymistycznego spojrzenia

***

W kwestii tego, �e ka�dy mo�e co� napisa� - ja tam si� ciesz�, �e �yj� w czasach, kiedy tylu ludzi ma czas i ochot�, �eby tworzy�, nawet je�li to bzdury i grafoma�stwo - to �wiadczy o dobrobycie. A poza tym, tak jak nasi przodkowie mieli prawo i wr�cz obowi�zek, �eby przekazywa� sobie opowie�ci przy ognisku, tak samo teraz ka�dy ma prawo opowiada� i tworzy�. A dzi� mo�e tak�e to zapisa� i upubliczni�. Nie ma natomiast obowi�zku czytania wszystkiego. I kto wie, mo�e na tym tle rozwinie si� zaw�d book/story huntera, kt�ry b�dzie przekopywa� internet w poszukiwaniu pere�. Og�lnie w dzisiejszych czasach potrzebujemy jakich� narz�dzi do selekcjonowania i porz�dkowania tre�ci mam wra�enie.

***

Zn�w, rozwa�ania typu - tworzy�, czy zarabia�, to nie jest co� co przysz�o do nas z nastaniem e-papieru i internetu. Od zawsze arty�ci albo przymierali g�odem, albo szukali sponsor�w, mecenas�w, sprzedawali si� cha�turz�c. To jest normalne - sztuka nie jest produktem pierwszej potrzeby. Trzeba nie tylko talentu, ale przede wszystkim szcz�cia, �eby zarabia� du�e pieni�dze w zawodach wolnych/artystycznych. Co nie znaczy, �e nie mo�na dzi� z pisarstwa wy�y�, bo inaczej okaza�oby si�, �e cz�� z dzisiejszej prozy tworz� zombie.

Czy warto walczy� o wydanie papierowe? Dzisiaj warto - istnieje powszechna opinia, �e skoro kto� to wyda� (zaryzykowa�, w�o�y� kas�, podpisa� si� pod tym swoim imieniem) to ma to wi�ksze znaczenie (warto��) ni� self-pub. Natomiast niestety wydanie papierowe wcale nie gwarantuje jako�ci. Ani w pierwotnej tre�ci ani w redakcji. �wiadczy tylko, �e osi�gn�o si� ten pierwszy, istotny krok. I owszem s� wyj�tki, tak jak od ka�dej regu�y, mniej lub bardziej chlubne. 50 twarzy greya te� zacze�o si� w internecie i niestety mimo wydania i popularno�ci to dalej jest to tw�r jako�ci "internetowej".

Podsumowuj�c - �yjemy w takich czasach a nie innych. Nic nie jest sta�e. Albo wr�cz przeciwnie - �wiat si� zmienia, ale nic si� nie zmienia... Jak si� wydaje, �e jest coraz gorzej to tylko znaczy, �e �yjesz (Twoi rodzice, dziadkowie i ich dziadkowie te� pewnie mieli takie wra�enie). Jak chcesz pisa� dla pieni�dzy/s�awy/powszechnego szacunku, to pisz, ale nie oczekuj, �e dostaniesz. Pisz. Zawsze mo�esz te� wynale�� wehiku� czasu i spr�bowa� wyda� ksi��k� w XIXw

***

Dlaczego pisz�? Mo�na to wyja�ni� tylko w jeden spos�b - mam tak� skaz� na umy�le. Dziwn� i niezrozumia�� potrzeb� tworzenia. I to jest jedyny pow�d. Niestety powod�w, �eby nie pisa� mam du�o wi�cej, cho� jakby si� kto� spyta� dlaczego teraz np. odpisuj� na forum/przegl�dam internet/zastanawiam si� czy koniki polne parskaj�/etc... zamiast pisa� to te� nie jestem w stanie odpowiedzie�. My�l�, �e musia�abym zap�aci� niez�e pieni�dze jakiemu� psychoterapeucie, �eby mi to wyt�umaczy�, ale i tak pewnie bym go zignorowa�a.

W kwestii tego, �e ka�dy mo�e co� napisa� - ja tam si� ciesz�, �e �yj� w czasach, kiedy tylu ludzi ma czas i ochot�, �eby tworzy�, nawet je�li to bzdury i grafoma�stwo - to �wiadczy o dobrobycie. A poza tym, tak jak nasi przodkowie mieli prawo i wr�cz obowi�zek, �eby przekazywa� sobie opowie�ci przy ognisku, tak samo teraz ka�dy ma prawo opowiada� i tworzy�. A dzi� mo�e tak�e to zapisa� i upubliczni�.

�eby by�a jasno�� - ja absolutnie nie odbieram nikomu, cho�by i grafomanom, prawa do tworzenia. I te� si� ciesz�, �e ludzie pisz� i �e jest miejsce takie jak internet, gdzie ka�dy mo�e si� pokaza�. Ale to s� dla mnie jakby dwa r�ne obiegi. Internet jest fajny, kiedy pisze si�/czyta fanfiki, jest fajny, �eby pocz�tkuj�cy tw�rcy mogli wrzuci� na forum/stron� swoje opowiadanie i dowiedzie� si�, co inni o nich my�l� itp. Ale internet nie jest konkurencj� dla wyda� papierowych (czy wypuszczonych przez wydawnictwa ebook�w), bo je�li ja mam akurat wolne 40 z�. to je wydam w ksi�garni a nie na ebooka nieznanego autoraz, znalezionego w necie. I jak na razie mn�stwo ludzi my�li podobnie. To si� by� mo�e kiedy� zmieni (na pewno ebooki b�d� popularniejsze, czy te amatorskie te� - nie wiem), ale chwilowo statystyka jest po mojej stronie i m�wi, �e inwestowanie w tak� form� wydania nie ma specjalnie sensu.

Aczkolwiek, jak pisa�am wy�ej, zawsze mo�na mie� nadziej�, �e b�dzie si� akurat tym pierwszym.

W czasach �redniowiecza za jedn� ksi��k� mo�na by�o kupi� kilka wsi. Nie wynika�o to - jak wiemy - z szacunku do zawodu pisarza ani kultury czytelniczej �wczesnego spo�ecze�stwa.
Cena ksi��ki by�a zwi�zana z kosztem jej produkcji.
Wbrew pozorom zmiany dokonuj�ce si� na rynku wydawniczym s� do dzi� powi�zane z czynnikiem tak prozaicznym jak w�a�nie koszt przeniesienia ksi��ki na papier. Nie drukujemy przecie� do dzisiaj na maszynie wynalezionej przez Gutenberga. Technika druku zmieni�a si� nie tylko od czas�w XIX wieku, ale nawet od 1980. W samej Polsce wiele maszyn upowszechni�o si� stosunkowo niedawno dzi�ki dotacjom z Unii Europejskiej, bo naszych drukarni nie by�o na nie sta�.
Wydaje si� wi�cej pozycji i s�abszych, poniewa� samo wydrukowanie ksi��ki sta�o si� najzwyczajniej w �wiecie ta�sze. Kto� oczywi�cie mo�e zauwa�y�, �e nie wida� tego po cenach ksi��ek i to r�wnie� b�dzie prawda. Koszt wydrukowania 10 000 egzemplarzy trzydzie�ci lat temu i dzisiaj nie b�dzie si� drastycznie r�ni�, natomiast wydrukowanie jednej - dok�adnie jednej - ksi��ki trzydzie�ci lat temu i dzisiaj, to ju� niebo a ziemia. Jeszcze niedawno du�ym kosztem w poligrafii by�o samo przygotowanie druku. Ma�e nak�ady by�y zatem zupe�nie nieop�acalne. Wsp�cze�nie wydawca jest w stanie wypu�ci� na rynek tysi�c egzemplarzy i sprawdzi� jak si� spodobaj�. Wsp�cze�nie mo�liwy jest druk na �yczenie. Dawniej wydawcy musieli bardzo dok�adnie przemy�le� decyzj� o wydaniu kogo�, poniewa� inwestowali w du�y nak�ad, a ka�dy niesprzedany egzemplarz trafia� do nich z powrotem i mogli go magazynowa� albo spali�.
Obecnie ryzyko wtopienia ogromnych pieni�dzy (a nawet po�egnania si� z rynkiem) w skutek jednej nietrafionej decyzji wyra�nie si� zmniejsza. Mo�na zatem przyj�� mniej wy�rubowane kryteria wyboru i wypu�ci� na rynek wi�cej tytu��w (czasem r�wnie� tych s�abszych).
W tym kontek�cie zmienia si� te� i b�dzie si� zmienia�a coraz bardziej rola samego wydawcy. To ju� nie jest cz�owiek za wielkim biurkiem, kt�ry za to wszystko p�aci. Wydawcy w coraz wi�kszym stopniu staj� si� selekcjonerami; "mark�", kt�ra potwierdza jako�� produktu.
Powergraph mo�e wypu�ci� pozycj� tylko i wy��cznie w e-booku (nie ma koszt�w druku), ale wiemy, �e b�dzie warto�ciow� ksi��k�, poniewa� to wydawnictwo si� pod ni� podpisa�o.
W ujrzeniu swojej ksi��ki na papierze nie chodzi zatem o presti� samego "papieru". Wa�niejsze jest to, �e kto� - kto czyta setki pozycji w ci�gu roku - podejmuje decyzj�, �e t� mo�e odda� w r�ce swoich czytelnik�w. Dokonuje selekcji informacji wspomnianej przez Windlady.
Oczywi�cie nadal ponosi te� koszty redakcji, korekty, sk�adu i dystrybucji, wi�c nie tylko ze wzgl�d�w etycznych ta decyzja powinna by� trafiona. No i ka�da "udana" pozycja w ofercie podbija warto�� wydawnictwa jako marki.
Jaka� cze�� tzw. ch�amu mo�e si� jednak �mia�o ukaza�, bo nie ka�de wydawnictwo ma potrzeb� kreowania si� na autorytet albo inwestowania du�ej ilo�ci czasu i pieni�dzy w redakcj�.

Odwieczne pytanie, czy wydawcy mog� si� myli�? Z ca�� pewno�ci�. Za�o�y�abym jednak, �e nie wszyscy jednocze�nie i nie konsekwentnie w odniesieniu do wszystkich ksi��ek danego autora.

***

Je�li chodzi o wzrost roli marketingu:
a) Z mojej obserwacji r�nych grup zawodowych i artystycznych wynika, �e tam gdzie chodzi o pieni�dze i tak panuj� "czystsze" zasady ni� tam, gdzie grupa znajomych decyduje, co jest dobre, a co nie.
b) W przypadku fantastyki mo�na by� spokojnym, bo jak dot�d fandom i wydawnictwa powsta�e z pasji ich za�o�ycieli skutecznie broni�y pozycji warto�ciowych artystycznie, a niekoniecznie rokuj�cych marketingowo.
c) Marketing ksi��ki uczy ludzi czyta�. Jak wiemy szko�a niekoniecznie wywi�zuje si� z tego obowi�zku. Je�eli kto� po raz pierwszy od czas�w Balladyny si�gnie po ksi��k� z w�asnej nieprzymuszonej woli, to mo�e to by� "Zmierzch" albo "50 twarzy Greya". Wa�ne, �e mu si� spodoba i nast�pnym razem mo�e wybra� ju� co� innego. Tak, znam konkretne osoby, kt�re potem zacz�y czyta� dobre ksi��ki.

W czasach �redniowiecza za jedn� ksi��k� mo�na by�o kupi� kilka wsi. Nie wynika�o to - jak wiemy - z szacunku do zawodu pisarza ani kultury czytelniczej �wczesnego spo�ecze�stwa.
Wydaje si� wi�cej pozycji i s�abszych, poniewa� samo wydrukowanie ksi��ki sta�o si� najzwyczajniej w �wiecie ta�sze.

I w�a�nie o tym m�wi�em. To jest tak jak z jedzeniem - Mo�na dzisiaj masowo wytwarza� tani� �ywno��, tyle �e cz�sto jej jako�� pozostawia wiele do �yczenia, chocia� dla og�u spo�ecze�stwa jest smaczna. Przyk�ad fastfood�w. Jak dla mnie dzisiaj wi�kszo�� ksi��ek to taki fastfood dla umys�u, na kt�ry �apczywie rzuca si� przeci�tny Kowalski.

Natomiast co do tego czy jest �atwiej pisa� czy trudniej w wieku XXI. To jest ciekawa kwestia. Z jednej strony �atwiej, bo jak ju� wy�ej wspomniano, mo�na taniej wyda� wi�cej ksi��ek. Dlatego te� wi�cej autor�w przechodzi selekcj�. �atwiej te� gromadzi� materia�y (lepszy dost�p do wiedzy). Z drugiej jednak strony trudniej si� jest zapewne przebi� przez nat�ok pisarzy aby zosta� zauwa�onym (je�li kto� jest ambitny rzecz jasna).
My�l�, �e z t� produkcj� �ywno�ci faktycznie mo�na znale�� pewne analogie. To fakt, �e �ywno�� jest teraz tania i jej jako�� kiepska, ale to nie znaczy, �e nie mo�na znale�� dobrych produkt�w - im lepsza jako�� i smak, naturalne pochodzenie itd. tym bardziej s� one cenione. Mo�na by s�dzi� przy tym, �e skoro wystarczy p�j�� do supermarketu po wszystko czego potrzebujemy, to takie umiej�tno�ci jak pieczenie chleba, robienie w�asnego makaronu, przetwor�w, w�dlin i pasztet�w, warzenie piwa - to wszystko zginie �mierci� gwa�town� i tragiczn�... a jako� wcale nie ginie. Jest grupa ludzi, kt�rzy si� tym interesuj� i praktykuj� i ca�e mn�stwo, kt�re si� od nich uczy, cho�by dzi�ki blogom w internecie. Dlaczego? Bo ludzie naprawd� nie s� tak� zupe�nie g�upi� i bezwoln� mas�, jak si� wydaje i przynajmniej cz�� pr�dzej czy p�niej zauwa�y, �e od dmuchanego chleba dostaje zgagi, wystarczy wtedy posmakowa� prawdziwego chleba i nagle okazuje si�, �e tamten ju� nam nie smakuje.

Oczywi�cie, od fast food�w mo�na si� uzale�ni�, tak samo jak od kiepskiej literatury. Ale tak jak z jedzeniem, je�li posmakuje si� prawdziwego, dobrego jedzenia - oczy si� otwieraj�, pojawia si� nowy g��d, tak samo mo�na przej�� detoks literacki i zacz�� szuka� coraz lepszych ksi��ek. Albo zacz�� pisa� lepiej. Jasne, �e taki nawr�cony konsument nie b�dzie mia� tak czu�ego podniebienia jak wieloletni smakosz, ale to jest jaki� start.

Poza tym, nawet je�li ceni� sobie dobre jedzenie (a uwierz mi, �e akurat jedzenie ceni� bardzo!

) i jestem bole�nie �wiadoma, jak z�ym wyborem jest dla mnie fast food (ach te 10kg nadwagi...), to wcale nie znaczy, �e od czasu do czasu po niego nie si�gn�... a skoro mamy tylu Kowalskich, przeci�tnych czy nie, kt�rzy za ten fast food zap�ac�, to nie dziw si�, �e powstaj� nowe restauracje i budki z kebabem.

Mam wra�enie, �e z t� pr�b� wybicia si� to tak, jakby wpa�� do morza podczas sztormu. Walczysz z zalewaj�c� wod�, wyp�ywasz na powierzchni� i liczysz na to, �e kto� Ci� wypatrzy po�r�d tych wzburzonych fal. Masz szcz�cie - kto� Ci� wy�owi, nie masz? No c�... mo�esz pr�bowa� sam p�yn�� do brzegu. Dop�ki pr�bujesz, �yjesz. Poddasz si� - p�jdziesz na dno.

Je�li faktycznie (zgodnie z powy�szymi tezami), wi�kszo�� ksi��ek na rynku ma kiepsk� jako��, to teoretycznie, �eby wybi� si� z og�u wystarczy napisa� ksi��k� ledwie dobr�. Na zasadzie: w�r�d �lepych jednooki kr�lem. To oznacza, �e nie powinno by� trudniej - wr�cz przeciwnie, powinno by� �atwiej si� wybi�. Widocznie napisanie dobrej ksi��ki nie jest tak �atwe, jakie si� wydaje... albo trzeba mie� po prostu silny marketing, niezale�nie od jako�ci.

Do historii przechodz� jednostki wybitne, dla kt�rych los by� na tyle �askawy, �eby ich talent m�g� zd��y� zab�ysn��. Oczywi�cie za takimi sukcesami cz�sto id� lata pracy i wyrzecze�, czasem nie, ale te dwa warunki s� niezmienne - talent i szcz�cie. Ile z dzisiejszych gwiazdek muzyki, filmu, literatury popularnej przetrwa swoj� chwilow� popularno��, ile zostanie zapami�tana? I dlaczego? Ile kelnerek w Hollywood ci�gle marzy o karierze w filmie, a ile przed nimi robi�o to samo? Czy jest �atwiej, czy trudniej zrobi� dzi� karier� w show-biznesie, odk�d pojawi� si� youtube?

Patrzymy na dzisiejsz� scen� muzyczn� przez pryzmat legend, tych, kt�rzy wyszli wy�ej ni� inni muzycy swojego pokolenia, a nie znaj�c tych milion�w, kt�rym si� ta sztuka nie uda�a, wydaje nam si�, �e wszyscy wtedy byli genialni. Czy wtedy by�o �atwiej zyska� popularno��?

Jest �atwiej, bo nie musisz liczy� na �ask� wydawnictwa, �eby Ci� wypromowa�o, mo�esz sam zaj�� si� promocj� - jest wiele opcji. Jest trudniej, bo konkurencja te� zyska�a tak� szans�. Czyli status quo. Zamiast tworzy� k�ka wzajemnej adoracji w kawiarniach literackich, mo�esz to zrobi� w blogosferze. Jak dla mnie wychodzi na to samo - i tak trzeba si� czym� wyr�ni�, i tak trzeba szuka� kogo�, kto Ci� wypromuje, chodzi� od drzwi do drzwi i puka� a� otworz�. Albo wysy�a� swoje dzie�a w �wiat i liczy� na to, �e kto� Ci� "odkryje". Tak jak 10 lat temu, tak jak sto lat temu. Jak dla mnie jest tak samo, albo przynajmniej r�nice s� niewielkie, przynajmniej je�li chodzi o sam� istot� problemu.

Pisarstwo w XXI wieku

Zofia Dzieniszewska - zapiski

Menu